Buty

Któż nie marzy o wygodnych butach?

Niewątpliwie każdy, kto takich nie posiada.

Do nich właśnie producenci dostosowują typy produkowanych przez siebie butów turystycznych. Można je w przybliżeniu podzielić na takie grupy:

• Relaksowa (A)- wycieczka do lasu w ciepły, pogodny dzień, niezbyt wiele chodzenia, mały plecak. Buty mogą być lekkie i miękkie, z materiału lub skóry. Powinny mieć jednak podeszwę z protektorem.
• Trekingowa (B) - wędrowanie po górach, w typie naszych Beskidów we wszystkich porach roku, oprócz zimy. Buty są nieco cięższe, usztywniają kostkę, na lato mogą być z materiału. Podeszwa powinna mieć dobry protektor i być twardsza.
• Górska (C) - beskidzkie wędrówki zimowe, oraz po górach tatrzańskich z piętrem skalistym. Buty ciężkie, usztywniające kostkę, ochraniające też stopę, koniecznie powinny być wykonane ze skóry (najlepiej z jednego kawałka). Podeszwa sztywna, z dobrym protektorem, może mieć zaczepy na raki.
• Wysokogórska (D) - góry wysokie powyżej granicy wiecznego śniegu i warunki zimowe w niższych górach. Buty bardzo ciężkie, usztywniające kostkę i stopę, z plastiku lub skóry. Podeszwa bardzo sztywna, musi mieć zaczepy na raki, dobry protektor.

Elementy buta

Pokrycie - na lato może być to materiał - nie warto jednak, by był on inny niż cordura, dobrze też, by było jej jak najmniej, oraz żeby była ona wzmocniona w najbardziej narażonych na niszczenie miejscach (palce, pięty, brzegi buta, strefa zaczepów do sznurowania). Najlepiej jednak jako pokrycie buta turystycznego sprawdza się skóra. Jest wiele jej typów, nie powinna jednak być ona lakierowana. Utrudnia to bardzo impregnowanie. Szwy są najmniej trwałą częścią buta - rozpadają się najszybciej, dlatego dobrze, by było ich jak najmniej. Najlepsze buty skórzane wykonane są z jednego kawałka skóry, obejmującego przynajmniej palce i boki buta, a może i piętę.
Gore-tex - (i inne: dry-line, futura...): ogłoszony przez reklamy jako gwarancja wodoszczelności i oddychania buta. Za jego posiadanie trzeba dopłacić nawet i 100-150 zł. A korzyść z tego słaba.
Nie jest znany przypadek prawdziwego oddychania buta, gdyż materiał, z którego jest on wykonany, nie pozwala na to (zarówno skóra, jak i cordura).
Nie ma buta nie przemakającego (oprócz plastikowych, ale to inna bajka). Pod tym względem możesz być pewien swojego gore-texu tylko wtedy, gdy nie narazisz go na zbyt intensywne moczenie (chodzenie po mokrej trawie, większy deszcz) oraz, gdy zdąży w nocy wyschnąć (nie zawsze jest to możliwe). W innych przypadkach but z gore-texem wymaga impregnacji, jak każdy inny.

Podeszwa - jej sztywność zależy od przeznaczenia buta - w naszych warunkach może być giętka. Jej łączenie z butem powinno być wysoko oblane gumą. Jest to ochrona przed niszczeniem i zamakaniem od podłoża dla dolnych partii buta. W ten sposób również mocowanie podeszwy do reszty buta jest bardziej solidne. Elementem strategicznym jest tu protektor - dobry, zmniejszy ilość niekontrolowanych zjazdów. Najlepszy jest firmy Vibram - ma on dobre profilowanie i jest trwały. Jest jednak drogim surowcem. Dlatego producenci butów ostatnio coraz częściej opracowują własne wzory podeszw, odznaczające się przede wszystkim mniejszą trwałością (z punktu widzenia producenta to nawet lepiej).
Sznurowanie - standardowo, w dobrych butach, stosuje się w górnej części haftki, a w dolnej kółeczka ułatwiające zaciąganie sznurowadeł. Ważne są też dodatkowe haftki boczne - ułatwiające różnicowanie siły sznurowania pomiędzy stopą, a kostką. Zwróć uwagę również na to, aby język był wszyty nie tylko z przodu, ale też po bokach - nie pozwala on wtedy na zbyt łatwe dostawanie się wody i zanieczyszczeń do wnętrza buta.

Usztywnienie kostki - przy wędrówkach po trudniejszym terenie, do tego z plecakiem, nie pozwoli ono na zbyt łatwe skręcenie nogi. But zbyt niski (do połowy kostki) nie stanowi zabezpieczenia. Górna krawędź buta powinna znajdować się wyraźnie powyżej stawu. Aby nie uwierała podczas chodzenia, jest ona zazwyczaj miękko wyłożona. Uwaga! Tu także rozstrzyga się los Twojego ścięgna Achillesa. Aby pozostało ono przy zdrowiu, górna krawędź buta nie może się weń wbijać (a jakże często tak robi). Wynikać to może z budowy buta - zaginanie się linii pięty w kierunku palców, oraz sposobu sznurowania: nie za mocno, ale i nie za lekko, by nie uwolnić kostki. W niektórych typach butów wszywane są miękkie części linii pięty, co zwiększa jej elastyczność.

Komfort (bezpośredni) - wnętrze buta, szczególnie wykonanego ze skóry, powinno być miękko wyłożone tak, by noga się w nim nie obijała. Dobrze, by posiadał on też wzmocnienia - przynajmniej palców, aby np. kopnięcie kamienia, nie było bolesne. Pomiędzy podeszwą buta a stopą, musi znajdować się wkładka - najlepiej miękka (amortyzacja przy twardszej podeszwie), wyjmowalna (pranie, wietrzenie, suszenie).

Gdy wybrany przez Ciebie but spełnia warunki teorii, możesz sprawdzić jak to wygląda w praktyce (tzn. zdobyć mały wycinek tej wiedzy, którą nabędziesz po dokonaniu zakupu). Innymi słowy, teraz możesz rozpocząć.

Mierzenie i kupowanie
Weź ze sobą grubą skarpetę. Bez niej mierzenie nie jest miarodajne, gdyż w terenie powinieneś nosić dwie pary: cienką i na wierzch - grubą.
Po założeniu obu butów, zasznuruj je dokładnie i przechadzaj się długo po sklepie, nie przejmując się zniecierpliwionymi spojrzeniami sprzedawców.
Jak poznać, że but będzie sprawiał Ci w przyszłości kłopot?
Nie wszystkie jego wady można zauważyć podczas mierzenia. Istnieje jednak kilka cech nowego buta, które, jeżeli istnieją, powinny spowodować zmianę modelu:
Uwiera w jakimkolwiek miejscu (szew, zagięcie skóry, źle wyprofilowana pięta itp.). Otarcia gotowe!

• Jest zbyt: niski w podbiciu, wąski itp. W takich butach tego się nie rozchodzi!
• Jest zbyt szeroki w pięcie, palcach, kostce - nie usztywnia właściwie nogi.
• Jest zbyt krótki - pomiędzy palcami a czubem nie ma wolnej przestrzeni - schodzenie z góry może być bolesne (wystarczy zmienić rozmiar).

Jeżeli po dłuższej przechadzce po sklepie nie zauważyłeś niczego niepokojącego, masz szansę na dobre buty. Na wszelki wypadek - nie bierz ich prosto ze sklepu w góry. Pochodź trochę w nich wcześniej, np. na spacery z psem lub sympatią, by trochę dopasowały się do nogi. Przed każdym wyjazdem zaimpregnuj je koniecznie.

Impregnacja
Do impregnacji użyć możesz:

• środków w paście lub spray'u kupionych w tym samym sklepie, co buty - są drogie i ze względu na krótkotrwałe działanie wymagają częstego stosowania, używa się ich jednak łatwo, a dodatkowo producenci czasem mogą zwracać uwagę na rodzaj impregnatu przy ew. reklamacjach.
• środków z apteki typu: płynna parafina wcierana na ciepło (w domu), wazelina kosmetyczna (w terenie) czy krem Penaten Baby do pupek niemowląt - może być przeterminowany (w terenie). Środki własnej produkcji wymagają więcej paprania się. Są jednak znacznie tańsze, a dobrze użyte mogą być bardziej skuteczne niż impregnaty w spray'u. Pamiętać trzeba, że skóra przegrzana lub nasączona twardniejącym tłuszczem (np. woskiem) bardzo szybko zacznie się kruszyć i łamać.

Za co płacimy?
Ceny butów turystycznych jednej grupy, są w sklepach mniej więcej podobne. Zazwyczaj im sprzęt jest bardziej specjalistyczny, tym wyższe. Tak więc najdroższe są buty wysokogórskie i zimowe. One też są najlepiej wykonane w ofercie danej firmy. Buty relaksowe są najtańsze, ale też wykonane są z najgorszych materiałów, mają kiepskie podeszwy, są szyte i klejone najmniej trwale. Zresztą w tych warunkach, w których się ich, zgodnie z przeznaczeniem używa, nie muszą być aż takie super. W obrębie jednej grupy tendencja jest podobna - lepszy sprzęt jest droższy (dotyczy to głównie przyzwoitych firm). Warto na przykład kupić buty z vibramem za nieco wyższą cenę, bo często jakość jego jest o wiele wyższa niż podeszw - wynalazków. Więcej zapłacisz też za buty ze skóry (zależnie od jej jakości), a szczególnie z jednego kawałka, ale znów warto. Wyjątek od reguły stanowi stosowanie gore-texu. Zdarzają się bowiem buty z materiału, na nie najlepszej podeszwie, ale za to posiadające gore-tex, będące w cenie, która sugerowałaby przynajmniej o klasę lepszą jakość (śr. 100-150 zł dodatkowo).
Ceny zależą również od tego, czy udzielana jest roczna gwarancja, czy tylko
3-miesięczna rękojmia sklepu.

Z jakiej marki butami mamy przyjemność?
Poczynając od najlepszych, podajemy kilka firm produkujących buty turystyczne, dostępne w sklepach: Han-wag, Scarpa, Garmont, Berghaus, La Sportiva, Alpina, Reginetta, Karrimor.
Istnieją też firmy, których produkty, choć popularne, mają wady, które stawiają pod znakiem zapytania sens ich zakupu. Przykładem może być Boreal.
Nie należy również kupować produktów firm, które nie specjalizują się w butach turystycznych, a raczej np. w sprzęcie narciarskim (m.in. Salomon).

ostatnia modyfikacja 5.01.98
tekst: Joasia Adamczyk, Jan St. Baran
ilustracje: Jan St. Baran
Tekst pochodzi ze strony Beskidzkiego Traktu